خسرو صادقی بروجنی
منتقدان طرح کارورزی می‌گویند این طرح تعدادی از کارگران را از شمول قانون کار بیرون می‌آورد، طراحان پاسخ می‌دهند این طرح تعدادی از دانشجویان را وارد بازار کار می‌کند. در ادامه گفتگو با دو تن از مقامات وزارت کار می‌آید که دست اندر کار طراحی و اجرای طرح کارورزی هستند. «عیسی منصوری»، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال و «علاءالدین ازوجی»، مدیرکل توسعه اشتغال وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی. در این دو مصاحبه که در شماره ۲۷ و ۲۸ ماهنامه قلمرو رفاه منتشر شدند، تلاش شد مهمترین انتقادات از طرح کارورزی از این دو مقام مسئول سوال شود.
«طرح کارورزی» به عنوان یکی از ابزارهای ایجاد اشتغال توسط دولت دوازدهم کلید خورد اما با این وجود منتقدان طرح معتقدند حقوق کار و تامین‌اجتماعی نیروی کار در نظر نشده و بیشتر به سود کارفرمایان است. «طرح کارورزی» در کنار طرح‌های مهارت‌آموزی و آموزش پرستار، از جمله طرح‌های اخیر وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی برای ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است.
نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هم‌اکنون حدود ۴۰ درصد و تقریبا چهار برابر میانگین نرخ بیکاری کشور است. مسئولان وزارت کار تلاش دارند طی سه طرح ذکر شده، با مهارت‌آموزی کاری به جوانان تازه فارغ‌التحصیل شده از دانشگاه، طرف عرضه نیروی کار را تقویت کنند. «طرح کارورزی» یا «دستورالعمل اجرایی طرح کارورزی دانش‌آموختگان دانشگاهی» دی ماه سال ۱۳۹۵ در شورای عالی اشتغال به تصویب رسید و از اول تیرماه سال ۱۳۹۶ به اجرا درآمده است.
طی این طرح، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی که بیکار هستند و تاکنون سابقه بیمه نداشته‌اند با ثبت‌نام در سامانه کارورزی، به مراکز تولیدی یا خدماتی معرفی می‌شوند. بر اساس جزئیات این طرح، قرار است فارغ‌التحصیلان دانشگاهی فاقد مهارت، به مدت ۴ تا ۶ ماه (که تا ۱۱ ماه قابل تمدید است) به عنوان «کارورز» در مراکز تولیدی یا خدماتی کار کنند و پس از طی کردن دوران «کارورزی» و در صورت موافقت کارفرما استخدام شوند. «کارورز» در مدت فعالیت خود، کمک هزینه آموزشی معادل یک‌سوم کف دستمزد مشمولان قانون کار یعنی ۳۱۰ هزار تومان از دولت (و نه کارفرما) دریافت می‌کند.
همچنین به منظور ایجاد انگیزه برای کارفرمایان، دو سال مشوق بیمه‌ای برای آن دسته از کارفرمایانی در نظر گرفته شده که پس از طی دوره کارورزی، «کارورز» را استخدام کنند. طبیعی است که در دوره دو ساله، دولت موظف به پرداخت سهم بیمه کارفرمایان به سازمان تامین‌اجتماعی است. طی مدتی که از تصویب و اجرای این طرح می‌گذرد، انتقادات زیادی از سوی فعالان اجتماعی به‌ویژه فعالان کارگری و دانشجویی و از منظرهای مختلف به آن وارد شده است.
در همین مورد بیش از ۷۵۰ نفر از فعالان مذکور طی بیانیه‌ای تحلیلی به جوانب این طرح پرداخته و مهمترین انتقادات خود را به آن ابراز کردند. مهمترین انتقادات مطرح شده به طرح کارورزی در ارتباط با حقوق کار و تامین‌اجتماعی است که در متن بیانیه فعالان اجتماعی نیز به آن پرداخته شده است. پایین بودن دستمزد کارورز تا سطح یک‌سوم حداقل دستمزد، ارزان‌سازی نیروی کار و تنزل امنیت شغلی کارگران در رقابت با کارورزانی که با هزینه کمتر به کار گرفته می‌شوند از جمله این انتقادات است.
بر اساس ماده ۱۰ طرح کارورزی، کارفرما هیچ تعهدی به استخدام موقت یا دائمی کارورز ندارد. همچنین، کارورز فاقد هرگونه حقی بر شمولیت تحت قوانین کار و تامین‌اجتماعی است. به گفته منتقدان بندهای «د» و «و» ماده ۱۴ با تعیین معیارهایی غیرعینی و وابسته به نظر کارفرما برای فسخ قرارداد بین کارورز و کارفرما، دست کارفرما را برای فسخ قرار باز می‌گذارد.
بند «د» اعلام کتبی واحد پذیرنده مبنی بر قطع آموزش کارورز به دستگاه اجرایی و بند «و» عدم رعایت مقررات انضباطی آموزشی واحد پذیرنده توسط کارورز را – که هر دو معیارهایی غیرعینی و وابسته به نظر کارفرماست – از شرایط فسخ قرارداد اعلام می‌کنند.
ماده ۱۹ دستورالعمل اجرایی، به سازوکار حل اختلاف بین کارورز و کارفرما اشاره دارد. منتقدان طرح اعتقاد دارند این ماده بر خلاف اصل سه‌جانبه‌گرایی و مرجعی بی‌طرف را برای حل اختلاف تعیین نکرده بلکه سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، وزارت کار و اداره استانی وزارت کار را مرجع حل اختلاف قرار داده است. به این ترتیب در صورت بروز هرگونه اختلاف بین کارورز و کارفرما، هیاتی که شامل همه نماینده دولت است و کارورز در آن نماینده‌ای ندارد، به مشکلات رسیدگی می‌کند.
وزارت کار در جوابیه‌هایی اشاره کرده طرح کارورزی اصلا به قانون کار ارتباطی ندارد، چون بحثی آموزشی است و خارج از محیط کار تعریف می‌شود اما به باور منتقدان طرح، بند «الف» ماده «۱۱۲» قانون کار می‌گوید افرادی که خودشان داوطلبانه برای کارآموزی می‌آیند، اگر بنا است به کارآموزی توأم با کار اشتغال داشته باشند، مشمول بند «ب» ماده «۱۱۲» می‌شوند که اولا سن آنها باید بین ۱۵ تا ۱۸ سال باشد. ثانیا بیمه شوند و حقوقی معادل حقوق مصوب شورای عالی کار برای‌شان در نظر گرفته شود.
همچنین طبق قانون کار، این افراد اگر قرار نیست حین کارآموزی کار کنند باید به مراکز کارآموزی یا آموزشگاه‌های آزاد معرفی شوند و حق ورود به محیط کار را ندارند.
گفتگو با عیسی منصوری، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار
«کارورزی»؛ ابزار فوری ایجاد اشتغال
معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار با بیان اینکه نظارت‌های کافی از بروز این اتفاق جلوگیری می‌کند، معتقد است اصلاح نظام آموزش عالی یک برنامه بلند‌مدت است که باید دنبال شود، اما طرح کارورزی یکی از ابزارهای ایجاد اشتغال در کوتاه‌مدت است که در کشورهای دیگر تجربه موفقی داشته است.
- گفته می‌شود طرح کارورزی پیش‌تر به صورت آزمایشی در برخی استان‌های کشور اجرا شده و از سوی دیگر این طرح دارای تجربه‌های جهانی نیز است. نتایج اجرای این طرح در استان‌هایی که اجرا شد چه بود؟
این طرح در چند استان به صورت پایلوت اجرا شد و نتایج نشان میدهد که طرح اثرگذاری است و حدود ۷۰ درصد کسانی که دوره کارورزی را گذراندند در همان واحدها مشغول به کار شدند و قرارداد کاری استخدام کردند. در کشورهای دیگر نیز، چه با اقتصاد آزاد و چه با اقتصاد رفاهی، ابزارهای مربوط به سیاست‌های فعال بازار کار مشاهده می‌شود که کارورزی از جمله این ابزارها است. در کشورهایی مانند آمریکا، ایتالیا و کرواسی، به‌ویژه در دوره‌های رکود و پس از رکود این ابزارها دیده می‌شود.
برای مثال در کشوری مانند یونان که دوره بحران اقتصادی را طی کرده، دولت به بنگاه‌ها کمک می‌کند تا هزینه اشتغال کاهش یابد و نیروی کار را جذب کنند. در ایران نیز، مشوق‌های بیمه‌ای کارفرمایی که مجلس در چارچوب برنامه ششم توسعه تصویب کرده از جمله این ابزارها است.
ارزیابی‌ها نشان میدهد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی دارای مهارت لازم برای ورود به بازار کار نیستند و دوره کارورزی و مشوق بیمه‌ای کارفرمایی موجب می‌شود انگیزه‌های لازم برای این امر محقق شود. این ابزارها در اکثر کشورها به صورت سیاست‌های فعال بازار کار مطرح است، اما متاسفانه در ایران ناآگاهی در مورد آن وجود دارد و در اکثر مواقع خلط مبحث می‌شود.
- بودجه‌ای که برای اجرای این مشوق‌ها در نظر گرفته شده به چه صورت است و آیا منجر به افزایش دیون دولت به سازمان تامین‌اجتماعی نمی‌شود؟
یکی از تفاوت‌های طرح کارورزی با طرح‌ها و مشوق‌های بیمه‌ای پیشین در همین نکته است. کارورزی که استخدام و بیمه می‌شود دارای کد بیمه شده و سازمان تامین‌اجتماعی او را به عنوان شغل اولی بیمه می‌کند. زمانی که این اتفاق افتاد، پول بیمه به صورت نقد به سازمان تامین‌اجتماعی داده می‌شود.
آنچه در زمان‌های گذشته در مورد بیمه‌شده‌های دیگر که موجب دیون دولت شد اتفاق افتاد، مشمول بحث معافیت بیمه‌ای بود. اما در بحث کارورزی، بودجه این کار، تامین اعتبار شده، در اختیار وزارت کار قرار می‌گیرد و وزارت کار این مبلغ را به سازمان تامین‌اجتماعی می‌پردازد. بنابراین در این طرح، آنچه وجود دارد، معافیت بیمه‌ای نیست بلکه مشوق بیمه‌ای کارفرمایی است که بودجه آن مصوب شده و از قبل در اختیار وزارت کار قرار می‌گیرد تا به سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت شود.
- در سال ۱۳۹۴ بحث طرح تکاپو توسط وزارت کار مطرح شد و پس از گذشت مدتی از طرح آن، شاهد بیشترین نرخ بیکاری در دهه ۹۰ بودیم، چه ضمانت اجرایی وجود دارد که طرح کارورزی به سرنوشت مشابهی با طرح تکاپو دچار نشود؟
وقتی در مورد سیاست‌های اشتغال صحبت می‌شود با طرف عرضه نیروی کار (آموزش مهارتی و تخصصی)، طرف تقاضای نیروی کار (اقتصاد کلان و کسب‌و‌کار) و نهادها و قوانین دخیل در امر اشتغال روبه‌رو هستیم. آنچه در طرح تکاپو مطرح بود در حوزه تقاضای نیروی کار بود که به صورت آزمایشی اجرا شد و دولت یک ریال بابت آن هزینه نکرد. دولت یازدهم یک اقتصاد دارای رشد منفی را تحویل گرفت. در این وضعیت نمی‌توان به صورت آنی شغل ایجاد کرد بلکه هدف اولیه دولت، کنترل تورم و ورود به دوره رشد اقتصادی بود.
به همین خاطر در دولت یازدهم منابع چندانی به امر اشتغال تخصیص پیدا نکرد. بنابراین منابعی برای طرح تکاپو هزینه نشد و این طرح در اساس اجرا نشد چه برسد به اینکه مدعی شکست آن شویم. فقط برای اینکه الگوی آن شکل بگیرد در استان‌هایی مانند خراسان رضوی، سمنان، کردستان و … به صورت آزمایشی اجرا شد.
مثلا در حوزه پوشاک، چند هفته گذشته ده‌ها میلیون دلار قرار داد بسته و سرمایه‌گذاری خارجی در این حوزه انجام شد که همه این تحولات حاصل طرح تکاپو است. تولید پوشاکی که قبلا در کشورهای چین و هند انجام می‌شد، به دلیل نزدیکی کشور ما به بازارهای هدف و ارزان بودن لجستیک، امکان ویژه‌ای را در اختیار سرمایه‌گذاران خارجی قرار میدهد.
- فردی که به عنوان کارورز مشغول به کار می‌شود و احتمال دارد وارد بازار کار شود، باید برای او فرصت شغلی و جایگاه تعریف شده‌ای در بازار کار وجود داشته باشد. در زمینه ایجاد فرصت‌های شغلی چه سیاست‌هایی در وزارت کار وجود دارد؟
وزارت کار در قالب طرح تکاپو و در رشته‌های پوشاک، آی‌تی و … فرصت شغلی ایجاد می‌کند و بر اساس برنامه ششم دولت متعهد است در سال ۱۳۹۶، ۹۵۰ هزار فرصت شغلی ایجاد کند. باید دید چه رشته‌هایی بیشترین ظرفیت ایجاد ارزش اقتصادی و اشتغال را دارند تا در اولویت قرار گیرند. این امری است که در برنامه اشتغال فراگیر بر آن تأکید شده است.
مثلا در بخش صنعت، پوشاک، پتروشیمی، صنعت تامین خودرو، مبلمان، کفش و …. در بخش خدمات، آی‌تی، گردشگری و …. دارای اولویت هستند. اما پس از ایجاد فرصت شغلی، برای اینکه این فرصت شغلی برای افراد تبدیل به شغل شود، نیاز است دوره کارورزی گذرانده شود. به همین منظور هزینه اشتغال برای کارفرما کاهش می‌یابد تا راحت‌تر افراد را جذب کنند.
- یکی از نگرانی‌های فعالان کارگری و منتقدان طرح کارورزی، کاهش امنیت شغلی کارگران در واحدهایی است که کارورزان را به خدمت می‌گیرند. چه تدابیری برای جلوگیری از این مسئله در نظر گرفته شده است؟
از روز اول که طرح کارورزی مطرح شد، مسئله امنیت شغلی همواره یکی از نگرانی‌های اصلی دست‌اندرکاران طرح بود. به همین دلیل باید شرایطی گذاشته شود تا اثبات شود که کارفرما از این طرح سوءاستفاده نمی‌کند و زمینه تهدید امنیت شغلی شاغلان را فراهم نمی‌کند.
به عنوان مثال، کارگاهی که از کارورز استفاده می‌کند، اگر تعداد کارگرهایش کاهش پیدا کند، از طرح کارورزی خارج می‌شود و نمی‌تواند از مشوق‌های در نظر گرفته شده استفاده کند. سیستم ثبت داده وجود دارد و چندین مرحله کنترل و نظارت از سوی بازرسان وزارت کار، تامین‌اجتماعی و سازمان فنی و حرفه‌ای اعمال می‌شود که می‌تواند جلوی هرگونه سوءاستفاده را بگیرد. بنابراین دغدغه کاهش امنیت شغلی، از دغدغه‌های بدیهی است که از روز اول مطرح بود و سازوکار آن نیز طراحی شد.
با قواعد موجود در بازار کار و به دلیل اینکه فرصت‌های شغلی خوبی ایجاد نشده و فرصت‌های شغلی ایجاد شده از جنس اشتغال کم‌ارزش بوده، وضعیتی به وجود آمده است که افراد تحصیلکرده را مجبور کرده کارهای یک دلار در ساعت را انجام دهند، در حالی که طرح‌هایی مثل کارورزی، با آموزش‌هایی که به افراد میدهد، آنها را وارد مشاغل باکیفیت‌تر می‌کند.
از سوی دیگر، طرح کارورزی می‌تواند منجر به این شود نیروی کار غیررسمی که قبلا کار می‌کرده، برای برخورداری کارفرما از مشوق بیمه‌ای، به صورت رسمی استخدام شود. این فرایند، اشتغال غیررسمی را به اشتغال رسمی تبدیل می‌کند و یک پیشرفت در بازار کار محسوب می‌شود.
اگر هزینه استخدام نیروی کار آنقدر بالا باشد که کارفرما متحمل هزینه زیادی شود، کارفرما از ابتدا کارگر را استخدام نمی‌کند. بنابراین لازم است که این هزینه کاهش یابد و مشوق‌هایی که در طرح کارورزی در نظر گرفته شده این هزینه‌ها را کاهش میدهد.
یکی از مشوق‌های دیگری که در این طرح در نظر گرفته شده مربوط به هزینه ثبت‌نام در دفاتر کاریابی است. کسانی که در دفاتر کاریابی ثبت‌نام می‌کنند معمولا ۱۸ هزار تومان پرداخت می‌کنند. اما به این دفاتر اعلام شده اگر فردی با شرایط کارورز مراجعه کرد از آنها هزینه‌ای دریافت نشود.
همچنین اگر کارورزی در مدتی کمتر از شش ماه یعنی طی دوره کامل کارورزی توسط کارفرما استخدام شود، مشوق‌های دیگری در اختیار کارفرما قرار می‌گیرد که موجب می‌شود انگیزه استخدام کارورز توسط کارفرما افزایش یابد. برای برخی استان‌ها که دارای نرخ بیکاری بیشتری هستند، این مشوق‌ها بیشتر خواهد بود که در برنامه‌های آتی در نظر گرفته می‌شود.
- طی سال‌های اخیر با پولی شدن بیشتر آموزش‌های دانشگاهی، خانواده‌ها هزینه زیادی را صرف آموزش فرزندان خود می‌کنند. آیا طرح کارورزی موجب کاهش انگیزه افراد برای ورود به دانشگاه نمی‌شود؟
ارزیابی‌های میدانی و آماری نشان میدهد آموزش‌های رسمی کفایت لازم را برای ورود به بازار کار ندارند. آنچه مربوط به ضعف ساختار آموزشی می‌شود کاملا صحیح است و این ساختار لازم است تغییر کند. اما این تغییرات مربوط به نسل آینده می‌شود در حالی که اگر بخواهیم در کوتاه‌مدت و به طور ضربتی اشتغال را سروسامان داده و پیوند مناسبی میان فارغ التحصیلان غیرماهر و بازار کار ایجاد کنیم، نیازمند ابزارهایی مانند طرح کارورزی هستیم.
بنابراین مداخله فوری وزارت کار در امر اشتغال را باید بپذیریم. اما در زمینه اصلاح آموزش سه برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت با وزارت آموزش عالی توافق شده است. طی این برنامه‌ها قرار شد عناوین و محتوای رشته‌های مختلف بر اساس نیاز هر منطقه و در سطح ملی اصلاح شود و در اختیار وزارت آموزش عالی قرار گیرد تا نیازهای هر منطقه در امر آموزش بر اساس نیاز بازار کار طراحی شود. در میان‌مدت، اثر بخشی آموزش پیگیری شود و اینکه فرد فارغ‌التحصیل در چه جایی مشغول شده و پیش‌بینی شود چه رشته‌هایی نیاز است.
در بلند‌مدت نیز اصلاح ساختار نظام آموزش عالی مدنظر است که نیازهای بازار کار در نظر گرفته شود. اما تا زمانی که برنامه‌های بلند‌مدت اجرا شود، نمی‌توان به جوان فارغ‌التحصیل گفت صبر کن تا برنامه‌های ما اجرا شود و نتیجه دهد بلکه همین الان باید به آنها کمک کرد تا وارد بازار کار شوند.
- قانون کار، حقوقی را برای مهارت‌آموز در نظر گرفته است. یکی از انتقادهای مطرح در مورد طرح کارورزی این است که برای تحدید این حقوق، از عنوان جدید «کارورز» به جای «مهارت‌آموز» استفاده شده است تا حقوق مصرح در قانون کار برای او در نظر گرفته نشود. نظر شما چیست؟
اگر بخواهیم بر اساس قانون کار بحث کنیم، دولت و مجری قانون مجاز در مواقع اضطراری اجرای بعضی از مفاد قانون کار را متوقف کند. قانون کار فعلی بیش از آن که قانون کار باشد، قانون کارگر است و حقوق زیادی را برای کارگران در نظر گرفته است. اما متاسفانه تصور می‌شود در مواقع اضطراری باید بیشتر به قانون کار قفل بزنیم در صورتی که باید گشایش بیشتری در این قانون ایجاد شود.
گشایش برای نیروی کار تا بتواند راحت‌تر آموزش ببیند و استخدام شود. در بسیاری از رشته‌های نیروی کار ماهر نیاز است، اما نیروی ماهر وجود ندارد. در ذیل طرح تکاپو، مدرسه کفش در مشهد تأسیس شد چون حدود ۲ تا ۳ هزار نفر نیروی کار ماهر در بخش صنعت کفش نیاز بود اما وجود نداشت. بنابراین مدرسه کفش ایجاد شد تا نیروی ماهری تربیت شود که یا کارآفرین می‌شود یا کارگر.
«کارورزی»، مشوقِ خروج از رکود
«علاءالدین ازوجی»، مدیرکل توسعه اشتغال وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی در ادامه به پاره‌ای از بحث‌ها در مورد طرح کارورزی پاسخ میدهد.
- برنامه‌های دولت دوازدهم برای اشتغال‌زایی و رفع بیکاری شامل چه جزئیاتی است؟
برنامه ششم توسعه طبق بند «ز» ماده چهارم دولت را مکلف کرده است تا برنامه‌های اشتغال را در قابل اعمال سیاست های اشتغال‌زایی، مهارت افزایی، حمایت از مشاغل خانگی و مشاغل دانش بنیان تدوین کند. به دولت تکلیف شده است بر اساس کار شایسته این سیاست‌ها را تدوین کند و وزارت کار و سازمان برنامه و بودجه در مورد تدوین این سیاست‌های ذی نفع هستند.
قبل از سال ۹۶؛ و پیش از تدوین این سیاست‌ها، برنامه اشتغال فراگیر تدوین شد که سه محور مشخص دارد. اول مربوط به ایجاد فرصت‌های شغلی در بخش‌های مختلف اقتصادی و دستگاه‌های اجرایی مربوط به آن است. بخش دوم در مورد مداخلات سیاسی وزارت کار در قالب طرح‌های مختلف است که مهمترینِ آنها کارانه اشتغال جوانان شامل طرح مهارت آموزی در محیط کار و مربوط به صنوف و طرح کارورزی فارغ التحصلان دانشگاهی است.
در طرح کارورزی، فارغ التحصیلان دانشگاهی طی مدت چهار تا شش ماه در مراکز تولیدی یا خدماتی که ظرفیت آموزشی دارند، آموزش می‌بینند. دولت در این مدت، بیمه و کمک آموزشی پرداخت می‌کند و در پایان دوره نیز سازمان فنی و حرفه‌ای، گواهی گذراندن دوره را صادر می‌کند. پس از آن بنگاه اقتصادی می‌تواند کارورز را استخدام کند و اگر این اتفاق افتاد، دولت سهم ۲۳ درصدی بیمه کارفرما را پرداخت می‌کند.
- گفته شده است که طرح کارورزی پیش از این در برخی استان‌های به صورت آزمایشی اجرا شده است. این طرح در چه استان‌هایی اجرا شده و چه نتایجی داشته است؟
این طرح در هشت استان که عمدتاً دارای نرخ بیکاری بالایی بودند، انجام شده است. طرح کارورزی در استان‌هایی مانند استان گلستان، قزوین، کرمانشاه و … اجرا شد.. برخی از افراد در این استان‌ها دوره کارورزی خود را طی کردند و مشغول به کار شدند و برخی دیگر هنوز مشغول گذراندن دوره کارورزی هستند. اما پایلوت طرح در این استان‌ها هنوز به طور کامل اجرا نشده است و هنوز زود است تا بتوانیم ارزیابی صحیحی از نتایج آن داشته باشیم.
- طی مدتی که طرح کارورزی مطرح شده است، برخی فعالین کارگری و گروه‌هایی از فارغ التحصلان دانشگاهی انتقاداتی را به این طرح مطرح کرده‌اند. از جمله ماده ۸ دستورالعمل کارورزی می‌گوید دستمزد کارورز یک سوم حداقل دستمزد مصوب هر سال است . همچنین کارورز در این مدت از بیمه برخوردار نیست. نظر شما در مورد این انتقادها چیست؟
اغلب کسانی که این انتقادها را مطرح می‌کنند به این مسئله دقت نمی‌کنند که فرد کارورز در واحدی که مشغول می‌شود، در آن واحد کار نمی‌کند تا مشمول قوانین حمایتی قانون کار شود. بلکه این صرفاً یک دوره آموزشی است و چهارچوب متفاوتی دارد. اگر بخواهیم بر اساس منظق منتقدان طرح استدلال کنیم، پس تمام کسانی که هر دوره آموزشی اعم از دوره‌های فنی و حرفه ای را هم می‌گذرانند، باید از حقوق و بیمه برخوردار شوند در صورتی که اینگونه نیست.
یا فردی که در دانشگاه تحصیل می‌کند آیا از دولت انتظار دارد از دستمزد و بیمه بهره‌مند شود؟. بنابراین نیازمند نگاه اساسی‌تری هستیم. وقتی اقتصاد در وضعیت رکودی قرار دارد، دولت‌ها در بازار کار باید دخالت کند و اقدامی برای بهبود مدیریت بازار کار انجام دهد. دولت‌ها برای ایجاد انگیزه در بنگاه اقتصادی، سعی می‌کند از هزینه‌های آموزشی و استخدام و… نیروی کار بکاهد تا بنگاه‌ها ترغیب شوند نیروی کار را استخدام کنند.
طرح کارورزی نیز به این منظور تدوین شده است تا فرد مهارت‌های لازم را برای ورود به بازار کار پیدا کند. پس از دوره کارورزی اگر فردی جذب آن بنگاه اقتصادی شد، قانون کار و تأمین اجتماعی شامل حال آن خواهد شد.
- در ماده ۸ دستورالعمل کارورزی گفته شده فرد کارورز دستمزدی معادل یک سوم حداقل دستمزد از سوی دولت دریافت می‌کند اما در ادامه دریافت این مقدار را منوط به قبولی در آزمون دانسته است. آیا این مسئله ابهام زا نیست؟ در نهایت فرد در این مدت دستمزدی دریافت می‌کند یا اینکه دریافت این دستمزد منوط به قبولی در آزمون است؟
آن چه تحت عنوان دستمزد در این طرح مطرح شده است، در اصل دستمزد نیروی کار نیست، بلکه کمک هزینه آموزشی است که توسط دولت پرداخت می‌شود. پرداخت این کمک هزینه به صورت دوماه یکبار است. به این صورت که دوماه اول و دوماه دوم، یعنی چهارماه اول در دو نوبت این کمک هزینه به همه کارورزان پرداخت می‌شود. اما دو ماه سوم یعنی پرداخت کمک هزینه ماه‌های پنجم و ششم در گرویِ تأیید سازمان فنی حرفه‌ای و قبولیِ فرد در آزمون فنی حرفه ای و دریافت گواهی است.
- دستورالعمل کارورزی تاکید دارد اگر کارفرمایی، کارورزی را استخدام کرد از دو سال معافیت بیمه‌ای برخوردار می‌شود و دولت حق بیمه ۲۳ درصدی آن را می‌پردازد. این در حالی است که هم اکنون دولت بیش از ۱۲۰ هزار میلیارد تومان به سازمان تامین اجتماعی بدهکار است، آیا اجرای این طرح منجر به تحمیل بدهی بار اضافی بر دوش سازمان تامین اجتماعی و افزایش بدهی دولت به آن نمی‌شود؟
بحث معافیت بیمه‌ای مطرح نشده است. بلکه دولت به جایِ بنگاه اقتصادی سهم ۲۳ درصدی بیمه کارفرما را پرداخت می‌کند. این امر منوط به تآمین منابع مالی آن توسط سازمان برنامه و بودجه و انتقال آن به وزارت کار است. بنابراین منابع سهم بیمه کارفرمایی به صورت نقدی پیش بینی شده است و در اختیار وزارت کار قرار می‌گیرد و همانند تعهدات قبلی دولت به سازمان تامین اجتماعی این گونه نیست که قرار باشد بعداً منابع آن در نظر گرفته شود.
- پایین آمدن امنیت شغلی در نتیجه اجرای طرح کارورزی یکی از نگرانی های موجود است چون از سویی برخی کارفرمایان می‌توانند پروژه خود را با به کارگیری کارورز ادامه دهند و از سوی دیگر کارورز در رقابت با کارگر رسمی، حقوق و مزایای کمتری دارد. تاثیر طرح کارورزی بر امنیت شغلی چگونه است؟
اگر سازو کار فعلی توسط بنگاه‌های اقتصادی و کارفرمایان پذیرفته شود، مشوق بیمه ای موجب می شود، افراد شاغل غیررسمی وارد بخش رسمی اقتصاد شوند چون در این صورت کارفرما می تواند از مشوق بیمه‌ای برخوردار شود. بنابراین امنیت شغلی افزایش می یابد. همچنین نظارت‌هایی که وجود دارد موجب می‌شود از سواستفاده‌هایی که ممکن است صورت بگیرد جلوگیری شود. هدف اصلی طرح کارورزی با آن چه معمولاً در رسانه‌های مطرح می شود متفاوت است.
فرد کارورز در فرایندی شش ماهه دوره‌ای را طی می‌کند، آموزش می‌بیند و اشتغال پذیری‌اش افزایش می یابد. بعد از اینکه این فرد وارد دوره استخدامی شد، آن وقت اشتغال‌زایی افزایش می‌یابد. این افراد که فارغ التحصیل دانشگاهی هستند، شغل اولی هستند و سابقه بیمه هم ندارند. طی سال‌های گذشته بهبود اشتغال عمدتاً در گروه سنی ۳۰ سال به بالا اتفاق افتاده است در صورتی که طرح کارورزی، مهارت آموزی به افراد پایین تر از ۳۰ سال را هدف خود قرار داده است.
هدف گذاری این طرح، ترغیب بنگاه های اقتصادی برای استخدام افراد ۳۰ سال به پایین است. این طرح‌ها، طرح‌های کوتاه مدت است اما در بلند مدت نیازمند اصلاحات ساختاری و بهبود سیاست های اقتصادی و دستمزدها هستیم.
- آیا تجربه های جهانی در مورد اجرای طرح کارورزی وجود دارد؟
طبق گزارش سازمان بهره‌وری آسیا (APO) بهره وری نیروی کار در ایران و کره جنوبی در سال ۱۹۸۰، برابر و معادل ۱۱ هزار دلار بود. در سال ۲۰۱۲ این میزان برای ایران به ۱۵ هزار دلار اما برای کره جنوبی به ۳۸ هزار دلار رسید. بهره‌وری نیروی کار معلول عوامل متفاوتی است. غیر از تکنولوژی و عوامل دیگر، از جمله موارد تاثیرگذار بر بهره‌وری، سرمایه انسانی نهفته در نیروی انسانی است.
این سرمایه انسانی سه جزء دارد. سرمایه انسانی ناشی از آموزش. سلامت و آموزش. طی سه دهه گذشته سرمایه انسانی ناشی از آموزش و سلامت در اقتصاد ایران بالا رفته است اما هم پای آن بهره‌وری افزایش نیافته است چون سرمایه انسانی ناشی از مهارت افزایش نیافته است.
اگر بخواهیم در این زمینه پیشرفتی حاصل شود نیازمند مهارت آموزی هستیم. طرح کارورزی قرار است گوشه‌ای از کار را پاسخ دهد. آن چه در اقتصاد ایران اتفاق نمی‌افتد ایجاد ارتباط میان آموزش‌های دانشگاهی و نیازهای بنگاه های اقتصادی است و طرح کارورزی که در کشورهای دیگر مانند آلمان و کره جنوبی نیز تجربه شده است تلاش دارند این ارتباط منطقی را ایجاد کند.
- امروز که این مصاحبه (۲۱ تیرماه ۱۳۹۶) انجام می شود، اولین روز اجرای طرح کارورزی است. چه آماری از افراد ثبت نام شده در این طرح وجود دارد؟
تاکنون ۳۸۷ هزار نفر از مقطع ابتدایی تا دکترا ثبت نام کرده‌اند. ۲۱۸ هزار نفر از این تعداد فارغ التحصیل دانشگاهی هستند. ۴۷ درصد مرد، ۵۳ درصد زن هستند. ۷۱ درصد دارای مدرک کارشناسی، ۱۹ درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد و ۱۰ درصد دارای مدرک کاردانی هستند. از کل این تعداد بیش از ۷۰ هزار نفر واجد شرایط طرح کارورزی هستند. اما این آمار نهایی نیست و افراد متقاضی تا انتهای سال ۹۶ می توانند ثبت نام کنند.
- ماده ۱۹ دستورالعمل کارورزی در مورد حل اختلاف میان بنگاه اقتصادی و کارورز، آن را منوط به حل در کمیته مشترکی می‌داند که نمایندگان بنگاه و دستگاه های ذی ربط وجود دارند. نبودِ کارورز یا نماینده او در این کمیته، نقض اصل سه جانبه گرایی مصرح در قانون کار نیست؟
۷۰ هزار نفر که تاکنون واجد شرایط شناخته شده‌اند کاملاً توسط وزارت کار رصد می‌شوند. واحد پذیرنده رفتاری خارج از دستورالعمل کارورزی با فرد مورد نظر انجام دهد، آن فرد دیگر کارورز محسوب نمی‌شوند و واحد پذیرنده ملزم است طبق قانون کار با وی رفتار کند و دستمزد و بیمه آن فرد را بپردازد. بنابراین رصد این افراد به طور دقیق وجود دارد تا این افراد در همان بنگاهی که کارورز می‌کنند جذب شوند.
در غیر این صورت مشوق‌های دیگری مانند خوداشتغالی در قالب قانون بودجه ۹۶ در اختیار آن ها قرار می‌گیرد و حتی در غیر اینصورت در سامانه کاریابی قرار می‌گیرند تا از فرصت‌های شغلی دیگر برخوردار شوند. یا برخی کارورزانی که در قالب این طرح قرار نمی‌گیرند ممکن است مشمول طرح مشوق کارفرمایی شوند. تأکید اصلی برنامه‌های وزارت کار، مشوق‌های کارفرمایی است و نه کارورزی. چون طرح مشوق بیمه کارفرمایی منجر به اشتغال می‌شود. هدف اصلی ایجاد اشتغال است که این مشوق‌ها، بنگاه‌های اقتصادی را بیشتر ترغیب می‌کند.
در شرایط رکود در اقتصاد که بنگاه های اقتصادی نیروی کار خود را تعدیل می‌کنند چه انتظاری وجود دارد که نیروی جدیدی را استخدام کنند و آیا شغل جدید مگر ایجاد شده است که مشوق‌های کارفرمایایی بتواند مشکلات مالی آن ها را رفع کند؟
اینکه بنگاه یا واحد پذیرنده یِ کارورز چگونه کار می‌کند و در چه وضعیتی قرار دارد منوط به کنترل و نظارت دستگاه‌های اجرایی آن منطقه است. واحدهای پذیرنده رصد می‌شوند و فقط به واحدهایی که از وضعیت مناسبی برخوردار هستند کارورز تعلق می‌گیرد. هر واحد مشمول، به ازای هر سه نفر نیروی کار خود می‌تواند یک کارورز را آموزش دهد. سازمان فنی و حرفه‌ای هر منطقه مشخص می‌کند که آیا هر واحد از ویژگی مهارت آموزی مناسب برخوردار هست یا نه. باید سعی شود با نظارت‌ها و کنترل هایی که صورت می گیرد اثربخشی طرح افزایش یابد. در این زمینه سامانه‌ای که ایجاد شده است بسیار می تواند مفید باشد تا بوروکراسی طویل و عریضی ایجاد نشود.
